در ماه مه ۲۰۲۳، ریانه برناوری، مهندس زیست‌پزشکی سعودی، اولین زن عرب بود که به فضا رفت و به ماموریت شرکتی خصوصی در ایستگاه فضایی بین‌المللی پیوست.

فارن افرز در مطلبی بلند به مسئله اشتغال زنان سعودی می‌پردازد که در ۱۵ سال اخیر در پی سیاست‌های دولت، چهره جامعه سعودی را متحول کرده‌ است. اکنون صدها هزار زن سعودی در مکان‌های گوناگون از سالن‌های سینما گرفته تا ایستگاه‌های قطار، مراکز خرید، و دفاتر شرکت‌ها کار می‌کنند و از فرصت‌هایی بهره‌مند شده‌اند که برای نسل‌های قبل تصورناپذیر بود.

به گزارش فارن افرز، در سال ۲۰۱۱ فقط ۱۰ درصد زنان سعودی شاغل بودند. دولت عربستان سعودی از مدت‌ها قبل زنان را تشویق کرده است به دانشگاه بروند و بسیاری از زنان با استفاده از بورسیه ملک عبدالله در خارج از کشور تحصیل کردند. اما درآمد به‌نسبت بالای مردان سعودی و برنامه‌های دولتی گسترده حمایت اجتماعی شرایط مالی را ایجاد کرده بود که بیشتر زنان ترجیح می‌دادند خارج از خانه کار نکنند. و البته هنجارهای اجتماعی نیز در این موضوع دخیل بود.

اما کارزار بعدی دولت سعودی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد این کشور و فشار به بخش خصوصی برای ایجاد مشاغل بیشتر، اثری غیرمنتظره در افزایش فرصت‌های شغلی نه فقط برای مردان بلکه برای زنان داشت و تعداد زنانی که به نیروی کار پیوستند چنان بالا بود که سیاست‌گذاران را شگفت‌زده کرد؛ در سال ۲۰۲۳، حدود ۳۱ درصد زنان سعودی شاغل بودند. این تغییر هم اقتصاد و هم جامعه را متحول کرده است، زنان سعودی به منبع پتانسیل اقتصادی عظیم تبدیل شده‌اند و حضوری پررنگ و مشهود در عرصه عمومی این کشور دارند.

جزرومدهای بهاری

زنان سعودی از مدت‌ها قبل از سیستم آموزشی جامع عمومی و تحصیل رایگان از دبستان تا دانشگاه و اغلب پس از آن بهره‌مند بوده‌اند. اما به‌رغم حمایت‌های دولتی، این مسیر به اشتغال در بخش خصوصی ختم نمی‌شد.

سرانجام در ژوئن ۲۰۱۱ دولت سهمیه‌ای برای اشتغال سعودی‌ها در بخش خصوصی و برنامه کمک مالی ماهانه به افراد جویای کار اعلام کرد. در ماه اول این برنامه، بیش از ۵۰۰ هزار زن برای دریافت مزایا از جمله دسترسی به برنامه‌های آموزشی آنلاین ثبت‌نام کردند.

در کمال تعجب، شمار زنان شاغل به‌شدت افزایش یافت؛ سوای جاذبه مزایا، زنان زیادی این فرصت را غنیمت شمردند تا خارج از خانه مشغول به کار شوند. تا سال ۲۰۱۵، حدود دو سوم شرکت‌های خصوصی مستقر در عربستان سعودی کارمند زن استخدام کرده بودند و سهم زنان سعودی در بخش خصوصی تقریبا سه برابر شد و به ۲۷ درصد رسید.

مسیر صعودی

در یک دهه اخیر، دولت عربستان سعودی همچنین اصلاحاتی خاص در حوزه زنان اعلام کرد از لغو محدودیت‌ها گرفته تا امکان کار برای شرکت‌های تاکسی‌رانی مانند اوبر. این روند نشان می‌دهد که گسترش حقوق زنان اکنون یکی از اولویت‌های رهبری عربستان سعودی است.

بسیاری از این اصلاحات در چارچوب «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، برنامه شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، برای تنوع بخشی به اقتصاد این کشور و کاهش وابستگی به نفت، صورت گرفته است. یکی از ارکان اصلی راهبرد اقتصادی این برنامه افزایش سهم مشارکت زنان در نیروی کار این کشور به ۳۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ است. این هدف ابتدا بلندپروازانه به نظر می‌رسید اما اکنون عربستان سعودی از این آستانه گذشته است.

در شش سال گذشته، اصلاحات دولتی همچنین مشخص کرده است در کدام صنایع به روی زنان باز است و زنان در چه ساعت‌هایی می‌توانند کار کنند، آزار جنسی جرم‌انگاری شده، برابری دستمزد و مزایای بازنشستگی تضمین شده است، و کارفرمایان از اخراج کارکنان باردار منع شده‌اند. نتیجه نهایی این اصلاحات افزایش هشت برابری زنان شاغل نسبت به دوازده سال پیش است.

شاخص زنان، کسب‌و‌کار، و قانون بانک جهانی که برابری جنسیتی نیروی کار در کشورها را می‌سنجد، امتیاز ۲۹ از ۱۰۰ عربستان سعودی در سال ۲۰۱۱ را به ۷۱ در سال ۲۰۲۳ افزایش داده است، که از بزرگ‌ترین دستاوردهای هر کشوری در ۵۰ سال اخیر محسوب می‌شود.

یک بازه زمانی ۱۲ ساله برای تغییر اقتصاد و جامعه با این سرعت مدتی کوتاه محسوب می‌شود. در آمریکا و بریتانیا میزان مشابه افزایش اشتغال زنان در دوره‌ای ۵۰ ساله رخ داد و هر دو کشور در تلاش برای ایجاد هنجارهای اجتماعی و ساختارهای قانونی برای حمایت از اشتغال زنان در خارج از خانواده، با مشکلات زیادی دست‌و‌پنجه نرم کردند.